Notatka ze spotkania w Ministerstwie Pracy i Polityki Społecznej w dniu 8 maja 2014

Uczestnicy spotkania:

Przedstawiciele strony społecznej:

1/ Katarzyna GÓRNA, Obywatelskie Forum Sztuki Współczesnej

2/ Mikołaj IWAŃSKI, Obywatelskie Forum Sztuki Współczesnej
3/ Magdalena BALCEREK, tłumaczka audiowizualna, STAW
4/ Dominika CIEŚLA-SZYMAŃSKA, tłumaczka literatury, sekretarz STL
5/ Rafał LISOWSKI, tłumacz literatury, STL
6/ Kaja MALANOWSKA, pisarka, reprezentantka pisarzy niezależnych
7/ Grzegorz MICHALSKI, muzykolog, Polska Rada Muzyczna
8/ Michał MOSZCZYŃSKI, tłumacz audiowizualny, STAW
9/ Maciej PACUŁA, specjalista od prawa kultury, ekspert Komisji Sektorowej Dialogu Społecznego w sektorze Żywego Spektaklu i w sektorze Audiowizualnym
10/ Krzysztof  TRZCIANKOWSKI, ZZ Polskich Artystów Muzyków Orkiestrowych
11/ Łukasz WITCZAK, tłumacz literatury, STL
12/ Rafał ZAWIERUCHA, aktor, Koło Młodych ZASP, OW ZASP
13/ Wojciech ZRAŁEK-KOSSAKOWSKI, dramaturg, kurator muzyczny

Przedstawiciele strony rządowej:

Ministerstwo Pracy i Polityki Społecznej:
1/ Przemysław ŻÓŁTOWSKI, dyrektor Departamentu Ubezpieczeń Społecznych,

2/ Magdalena CHMARA, główny specjalista, Departament Ubezpieczeń Społecznych,
3/ Kamil KLEWSZCZYŃSKI, główny specjalista, Departament Współpracy Międzynarodowej,
4/ Joanna POZNALSKA, główny specjalista, Departament Prawa Pracy,
5/ Magdalena TRUBALSKA-MARTYNIUK, Biuro Promocji i Mediów,

Ministerstwo Kultury i Dziedzictwa Narodowego:
1/ Barbara KOTWICA, Biuro Kadr

Przebieg spotkania

Dyskusja nt. propozycji dot. systemu zabezpieczenia społecznego artystów:

M. Trubalska-Martyniuk – otworzyła spotkanie, informując, że jego głównym celem jest prezentacja szczegółowych rozwiązań dotyczących zabezpieczenia społecznego artystów, przygotowanych przez Obywatelskie Forum Sztuki Współczesnej. W związku z obecnością osób, które nie uczestniczyły w dwóch poprzednich spotkaniach omawiających sytuację uprawiania zawodu artysty w Polsce i wstępne rozwiązania dotyczące systemu zabezpieczenia społecznego artystów, streściła ich przebieg.

K. Górna – zaprezentowała ogólny zarys systemu, który odpowiadałby specyficznemu charakterowi zawodu artysty/twórcy. Miałby on opierać się na rozwiązaniach przyjętych w systemie niemieckim i francuskim i pozwalałby na włączenie artystów do powszechnego systemu ubezpieczenia społecznego. W jego ramach należałoby ustalić:

·       zakres podmiotowy systemu – twórcy (konieczność zdefiniowania tego pojęcia). Do twórców można byłoby zaliczyć w szczególności: autorów dzieł sztuki oraz wytworów umysłu różnego rodzaju, autorów oprogramowania, krytyków i kuratorów sztuki, artystów (m.in. aktorów, wokalistów, instrumentalistów, tancerzy), projektantów mebli, odzieży i biżuterii, osoby aranżujące przestrzeń publiczną, absolwentów uczelni artystycznych przez pierwsze dwa lata od ukończenia uczelni (po upływie tego terminu należałoby wykazać, że wykonuje się zawód artystyczny);

·       sposób uzyskiwania dochodu – z tytułu wykonywania działalności artystycznej. Należałoby stworzyć wykaz czynności – w ich zakres mogłyby wejść również dochody z bezpośredniej sprzedaży dzieł sztuki, prawa majątkowe, dochody z nagród, publiczne zamówienia projektów, dochody z lekcji rysunków, itp.;

·       minimalny próg dochodu umożliwiający wejście do systemu oraz maksymalny próg dochodu możliwego do uzyskania z innych źródeł (by móc pozostać w systemie). Postulowana wysokość progu w obu przypadkach: równowartość dwóch przeciętnych wynagrodzeń w gospodarce narodowej/rocznie. Decydującym kryterium byłoby centrum aktywności zawodowej. Należy mieć na uwadze, że bardzo często dochody artystów są nieregularne i/lub o niskiej wysokości;

·       „organizację”, do której artyści odprowadzaliby składki i która odprowadzałaby składki do systemu powszechnego, np. na wzór niemieckich kas artystycznych czy francuskich związków artystów. „Organizacja” byłaby łącznikiem pomiędzy artystami a administracją państwową. ZUS wypłacałby świadczenie, „organizacja” zbierałaby składki od artystów oraz pozyskiwała środki na składki z innych źródeł;

·       źródła pozyskiwania środków na składki oraz ich procentowy udział w faktycznie odprowadzonej składce. W Niemczech 50% składki pochodzi od artystów, 30% z innych źródeł, 20% z budżetu państwa. W przypadku innych źródeł można byłoby rozważyć dochody z opłat wnoszonych przez adresatów działalności artystycznej, np.  działalności reklamowej czy opłat z miejsc, w których niebezpośrednio korzysta się ze sztuki. Chodziłoby o dochody na wzór opłaty od biletów do kin, z której dochody przypadają Państwowemu Instytutowi Sztuki Filmowej;

K. Górna podkreśliła konieczność dofinansowania tego systemu z budżetu państwa. 

·       zakres należnych świadczeń – artystom chodzi o pełne uczestnictwo w systemie, tj. korzystanie ze świadczeń z ubezpieczenia zdrowotnego, prawo do emerytury, renty, renty inwalidzkiej, zasiłku pogrzebowego, zasiłków rodzicielskich, świadczeń rodzinnych, itp.

K. Malanowska – istniejący system wymusza szukanie pracy etatowej (innych źródeł dochodu, z którymi związany jest tytuł do ubezpieczenia). Stworzenie systemu dla artystów otworzyłoby możliwość poświęcenia się pracy twórczej i zwolniłoby miejsca pracy dla innych osób.

M. Pacuła – Polska jest jedynym z państw członkowskich UE, w którym nie wprowadzono systemowego podejścia do kategorii artystów. W innych krajach istnieje reprezentacja środowiska artystycznego, u nas – zwłaszcza w odniesieniu do strony pracodawców – taka reprezentacja praktycznie nie istnieje. Organizacje pracodawców nie są przygotowane i chętne do współpracy. Należy pamiętać, że działalność kulturalna ma wymiar zarówno handlowy, jak i publiczny. 30% obrotów gospodarki pochodzi z działalności twórczej. W Niemczech artyści są jedną z kategorii pracowników publicznych i jako tacy zasługują na wsparcie. Tymczasem w Polsce nie ma żadnych danych ilościowych co do liczebności tej grupy, stąd postulat przeprowadzenia badań w tym zakresie. Nie uwzględnia się również specyfiki poszczególnych zawodów, np. tancerze uczą się tańca wiele lat, jednakże po kilkunastu latach są zmuszeni do przekwalifikowania się, bo stan zdrowia nie pozwala na dalsze wykonywanie tego zawodu. W Polsce nie ma programów pozwalających na zmianę profesji, a w przepisach brak jest regulacji dotyczących chorób zawodowych tancerzy.

Z drugiej strony – Polska jest krajem, w którym istnieje największa liczba miejsc pracy w instytucjach kultury finansowanych przez państwo.

M. Pacuła podkreślał konieczność przeprowadzenia badań i analizy sytuacji wykonywania zawodu twórcy w Polsce.

R. Zawierucha – artyści wizualni z natury nie pracują na etacie. Sytuacja na rynku pracy artystów jest bardzo zróżnicowana – w Warszawie można dostać nieźle płatną pracę sezonową, w małych miasteczkach sytuacja jest diametralnie odmienna. W kontekście reprezentacji artystów warto wskazać, że istnieje np. Związek Zawodowy Reżyserów Filmowych, którego przewodniczącą jest Agnieszka Holland, mieszkająca na stale w Stanach Zjednoczonych.

G. Michalski – podziękował za zorganizowanie spotkania, wskazując jednocześnie, że w związku z przyszłorocznymi wyborami parlamentarnymi należałoby zająć się w chwili obecnej najbardziej palącym problemem, tj. ubogimi artystami, którzy są bardzo niepewni swojej przyszłości. Być może MPiPS mogłoby przedstawić propozycje w tym zakresie, konsultowane i opiniowane przez środowisko twórcze.

K. Trzciankowski – w środowisku muzyków orkiestrowych standardem jest umowa o dzieło; ten rodzaj zatrudnienia stosowany jest nawet w Simfonia Varsovia.

M. Balcerek – należy mieć na względzie również sytuację tancerzy ok. 50-letnich, którzy siłą rzeczy musieli pomyśleć o swojej przyszłości. Projektowany system nie może przewidywać obowiązkowego przystąpienia do systemu – wtedy takie osoby wpłacałyby składkę przez kilkanaście lat, a i tak nie nabyłyby prawa do emerytury. Warto w tym kontekście wspomnieć o przyjętej w tym roku dyrektywie dot. zbiorowego zarządzania prawami autorskimi i pokrewnymi. Tylko w 4 państwach członkowskich (w tym – w Polsce) nie funkcjonują w chwili obecnej przepisy dot. zbiorowego zarządzania tego rodzaju prawami. Wdrożenie dyrektywy będzie się prawdopodobnie wiązało z koniecznością przyjęcia tego rodzaju rozwiązań. Powinno to umożliwić uzyskiwanie dochodów rentierskich (nad których przeznaczeniem należałoby się zastanowić). Póki co bowiem niektóre organizacje artystów przetrzymują środki latami i przeznaczają je na  swoje cele.                                                                                                         

Dyrektor P. Żółtowski – system ubezpieczeń społecznych jest systemem kompletnym. Dochody z wpłacanych składek wchodzą do systemu, jest on również uzupełniany o dotację z budżetu państwa (MF). Określona część środków zebranych przez ZUS składek przekazywana jest NFZ. W tym kontekście nie należy więc oczekiwać od Ministerstwa przedstawienia konkretnych rozwiązań związanych z kategorią artystów. Jednocześnie Ministerstwo jest gotowe rozważyć i przeanalizować konkretne założenia rozwiązań
zaprezentowane przez zainteresowaną grupę (oraz skonsultować je z MF i MZ, jeżeli będzie taka potrzeba). Z punktu widzenia systemu ubezpieczeń społecznych istotny jest fakt wpłacenia składek – ich źródło (oraz sposób pozyskania) jest kwestią drugorzędną.

M. Pacuła – na sytuację artystów Ministerstwo Pracy powinno patrzeć szerzej, niż tylko z perspektywy zabezpieczenia społecznego. Jeżeli twórcy nie wchodzą do powszechnego systemu, to po osiągnięciu wieku emerytalnego stają się klientami opieki społecznej. Ministerstwo odpowiada również za rynek pracy i powinno mieć na względzie, że grupa pracowników kreatywnych będzie się powiększała. Obecne rozwiązania powodują, że od twórców wymaga się de facto pracy do śmierci.                                                          

B. Kotwica – zapytana przez artystów o deklarację współpracy ze strony MKiDN, wyraziła wolę włączenia się MKiDN w prace np. przy definiowaniu statusu artysty.   

K. Górna – podsumowując, podkreśliła, że ze strony artystów istnieje wola kontynuowania rozpoczętego dialogu i cyklicznych spotkań (optymalnie – co miesiąc, gdyż spowodowałoby to wewnętrzną mobilizację organizacji artystów). Zasadnym byłoby powołanie grupy roboczej, która mogłaby zająć się problematyką regulacji statusu ubezpieczeniowego artystów (z udziałem przedstawicieli MPiPS, MKiDN, MF, MZ). Strona artystów postara się przygotować raport z wyszczególnieniem problemów oraz uszczegółowić przedstawione na spotkaniu rozwiązania.

M. Trubalska-Martyniuk – podziękowała uczestnikom za udział w spotkaniu. Wskazała, że Ministerstwo oczekuje na bardziej konkretne propozycje ze strony artystów (tak, by można było przedstawić je innym resortom). Z upoważnienia P. Ministra Radosława Mleczki zadeklarowała wolę kontynuowania dialogu i odnotowała propozycję utworzenia grupy roboczej. Poinformowała również, że informacja o przebiegu spotkania oraz podjętych na nim ustaleniach zostanie przekazana Ministrowi Mleczko. Wszyscy uczestnicy spotkania otrzymają notatkę z jego przebiegu.

 

Inne zagadnienia poruszone podczas spotkania:

Możliwość pozyskania funduszy z DG EMPL – M. Pacuła wskazał, że w ramach Nowej Perspektywy Finansowej na lata 2014-2020 istnieje możliwość pozyskania funduszy na badania analityczne i statystyczne dotyczące kategorii artystów/twórców. Potrzeba ich przeprowadzenia jest oczywista. W razie zainteresowania, jest gotów przekazać szczegółowe informacje w tym zakresie.

Sytuacja w TVP – na spotkaniu podkreślono, że MPiPS powinien zainteresować się sytuacją pracowników TVP (dziennikarzy, montażystów, charakteryzatorów, grafików), którzy na skutek kreatywnego „przejścia zakładu pracy na innego pracodawcę” zostali zmuszeni do podpisania umów o pracę tymczasową z firmą Leasing Team.

Opodatkowanie umów o dzieło – poruszono również kwestię niezrealizowanych planów oskładkowania umów o dzieło. Podkreślano, że w ten sposób doszłoby do przerzucenia obowiązku odprowadzania składek na wykonawcę dzieła, co byłoby rozwiązaniem bardzo kontrowersyjnym.

M. Pacuła - opinia, że wprowadzenie oskładkowania umów o dzieło na cito spowodowałoby zaskarżenie państwa polskiego przed Trybunałem Sprawiedliwości i jego przegraną.

Przedstawiciele Stowarzyszenia Tłumaczy Literatury - odnieśli się do problemu nadużywania umów o dzieło z przeniesieniem praw autorskich i podkreślili potrzebę zawężenia ich tylko dla tych osób, które są rzeczywiście do nich uprawnione.

Jednocześnie skierowano do MPiPS prośbę o wystosowanie do MF zapytania dotyczącego skali wzrostu dochodów budżetu państwa, związanych z wprowadzeniem od 1 stycznia 2013 r. limitu uprawniającego do 50% zryczałtowanych kosztów uzyskania przychodu.

Opr.: J. Poznalska